Güçlü Kayral & Mehmet Tezçakın

     Fransız İhtilali ardından Avrupa’da gelişen ideolojik ve sosyal olgular, padişahlıkla yönetilen ve üç kıtaya yayılmış farklı milletlerden oluşan mozayik yapıya sahip Osmanlı İmparatorluğu’nu çok kısa sürede etkilemeye başlamıştı. Avrupa’da işçi sınıfının  öne çıkmasının ardından yaşanan endüstri devrimi ve kapital birikimleri, özellikle İngiltere ve Fransa gibi sömürgeci devletler için ürettiklerini satacakları yeni pazarlar yaratma ve endüstrilerini besleyecek hammaddelere daha iyi şartlarda ulaşma ihtiyacını doğuruyordu. Eski gücünü kaybetmiş, zayıf Osmanlı Devleti de bu ihtiyaca en uygun çare olacaktı.
    Bu ülkeler, 1800’lerin ilk yarısında, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması, islahat hareketleri gibi İmparatorluk içindeki sosyal değişimi azmettirerek ve Yunan İsyanı, Sırp isyanı gibi etnik ayaklanmaları yönlendirerek iktisadi olarak istediklerini almaya başladılar. Kendi malları için özel haklar, gümrük ayrıcalıkları ve sonunda sağladıkları kapitilasyon özerkliği ile Osmanlı ticaretini ele geçirdiler.
   Osmanlı yönetimindeki beceriksizlik ve batı hayranlığı sonucu İmparatorluk ekonomik açıdan çöküş noktasına geldi. İktisadi dinamiklerin yönetilememesi, önce içeride ardından da dışarıda borçlanmaya gidilerek, İmparatorluğun yaşam döngüsünü borçsuz nefes alamaz duruma getirdi. Adı geçen devletler tarafından yönetilen ayaklanmalar ve savaşlar sonucunda İmparatorluk, Afrika, Avrupa ve Arap Yarımadası’ndaki topraklarını kaybediyordu. Doğal olarak buralardan sağladığı gelirler kesiliyor, diğer yandan ağır savaş masraflarını karşılamak zorunda kalıyordu. Bunun sonucunda Osmanlılar, hesapsız ve ihtiyatsızca, her koşulda krediyi ve borcu kabul eder duruma gelmişti. 1875 yılına gelindiğinde, bütçede borç geri ödemeleri gelirlerden düşüldükten sonra devlete bir şey kalmıyordu. Aynı yıl 600 yıllık Osmanlı Devleti borçlarını ödeyemeyeceğini, yani iflasını, resmen ilan etti.

    1854 yılından 1874 yılına kadar 14 tertipte çıkarılan tahvillerle, Avrupa’dan 5.3 milyar Fransız Frangı borç alınmıştı. Doğal olarak borç verenler alacaklarının peşine düşerek 1881’de Muharrem Kararnamesini çıkarttırdılar. Bu kararname ışığında, alacaklıların temsilcilerinden oluşan (Duyun-ı Umumiyye) Genel Borçlar İdaresi kuruldu ve devlet gelirlerinin üçte biri borçların geri ödenmesi için bu idareye devredildi. Bu kurum, yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin borçları devralmasına kadar görevine devam edecekti.
    Kısaca özetlediğimiz bu süreç içinde, hazineye kaynak yaratma amacıyla, Avrupa’da 200 yıldır kullanılan kağıt para, Osmanlı İmparatorluğunda da kullanılmaya başlandı. İlk olarak Abdülmecid döneminde 1840 yılında tedavül ettirilen kağıt paralar, son padişah Vahdeddin dönemine kadar Osmanlı ekonomik hayatında önemli rol oynadı.

    İlk gruptaki paralar, önceleri elle yazılarak, sonrasında ilkel baskı teknikleri ile basılarak İstanbul’da üretilmişlerdi. Çıkarılan 13 emisyondan 8’i faizliydi. Tamamı Osmanlıca basılan ve günümüzde “kaime” olarak adlandırılan bu paraların bir diğer ortak özelliği, arkalarında dönemin maliye nazırının mühürünün bulunmasıydı.
    V. Murat ve Abdülhamid dönemlerinde basılan paralarda son emisyon filigranlı 50 ve 100 kuruş hariç, dikey baskıydı. Hatta kalıp maliyeti olmasın diye Abdülmecid Dönemi onüçüncü tertibi ile  aynı önyüze sahiptiler. Ancak arka yüzlerinde maliye nazırı mühürünün yanısıra Osmanlı bankasının Fransızca yazılı damgası ve içinde seri numaraları bulunuyordu. Bu ayrı bir yazı konusu olmakla beraber kısa bir bilgi verelim. Bu dönemde Ruslara karşı yapılan meşhur 93 harbi patlak vermişti. Devlet, kaynak yaratmak amacıyla para basmak istedi. Ancak 1863’te Osmanlı Bankası kurulurken İmparatorluğun para basma imtiyazı bu bankaya devredilmişti. Kısaca, paraların basılması, Osmanlı Bankası’nın seri numarası basması ve bankaya yüzde 1 komisyon ödenmesi koşuluyla gerçekleşebildi.

Mehmed Talat Paşa

      Talat Paşa 1874 yılında Edirne'de doğdu. İttihat ve Terakki Cemiyeti önderlerindendi.    II. Meşrutiyet'in ilanı sırasında önemli görevler üstlenen Talat Paşa, 1908'de İttihat ve Terakki'den Edirne Mebusu seçildi. Meclis-i Mebusanın birinci reis vekili oldu. 1909'da İngiltere'ye giden Mebuslar Heyeti’nin başkanlığını üstlendi. İttihat ve Terakki'nin en etkili yöneticisi oldu. 1908 kongresinde seçildiği Merkez-i Umumide, Vekil-i Umumiliğe getirildi (1912). 
      Balkan Savaşları (1912-13) sırasında, bölgedeki karışıklıkları önlemek amacıyla Doğu Anadolu'daki Ermenileri topluca göç ettirdi. Bu uygulama nedeniyle Batı kamuoyunda "soykırım yapmak"la suçlandı ve "bir numaralı Ermeni düşmanı" ilan edildi. Kasım 1914 Mart 1917 seneleri arasında Maliye Nazırlığını vekaleten üstlendi. Said Halim Paşa 1917'de görevinden ayrılınca vezirlik verilerek sadrazamlığa getirildi. Birinci Dünya Savaşı Almanya ve müttefiklerinin yenilgisiyle sonuçlandığında, Talat Paşa hükümetin başındaydı. 
     15 Mart 1921'de bir Ermeni tarafından Berlin'de öldürüldü ve Berlin'deki Türk Mezarlığına gömüldü. 1943'te kemikleri İstanbul'a getirilerek Şişli'de Hürriyet-i Ebediye tepesinde toprağa verildi.